Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo hôm thứ Hai 13/7 bác bỏ hầu hết các tuyên bố chủ quyền của Trung Quốc về Biển Đông. Hai chuyên gia nhận định với VOA rằng lập trường do ông Pompeo đưa ra cho thấy Washington gia tăng sức ép trong cạnh tranh chiến lược với Bắc Kinh và bước đi này dọn đường cho Mỹ hành động “mạnh mẽ hơn” ở Biển Đông.
Trang web của Bộ Ngoại giao Mỹ hôm 13/7 đăng tuyên bố của Ngoại trưởng Pompeo nói rõ “Các yêu sách của Bắc Kinh đối với tài nguyên biển ở hầu hết vùng Biển Đông là hoàn toàn phi pháp, tương tự như vậy là chiến dịch bắt nạt của họ nhằm kiểm soát các tài nguyên đó”.
Trong một đoạn của tuyên bố đề cập đến Việt Nam, người đứng đầu ngành ngoại giao Mỹ nói: “Hoa Kỳ bác bỏ bất cứ tuyên bố chủ quyền nào trong vùng biển xung quanh Bãi Tư Chính (ngoài khơi Việt Nam), Bãi cạn Luconia (ngoài khơi Malaysia), vùng biển trong Vùng Đặc quyền Kinh tế (EEZ) của Brunei, và Natuna Besar (ngoài khơi Indonesia)”.
Nhà ngoại giao hàng đầu của siêu cường số 1 thế giới lưu ý với Trung Quốc rằng “Thế giới sẽ không cho phép Bắc Kinh đối xử với Biển Đông như thể đó là đế chế hàng hải của họ”, và ông cảnh báo là “Mỹ sát cánh với các đồng minh và đối tác châu Á của mình trong việc bảo vệ các quyền chủ quyền của họ đối với các tài nguyên biển”.
Hai nhà nghiên cứu Hoàng Việt ở Việt Nam và Lê Hồng Hiệp ở Singagore bình luận với VOA rằng tuyên bố của Ngoại trưởng Pompeo có nguyên nhân từ cạnh tranh chiến lược ngày càng căng thẳng giữa Mỹ và Trung Quốc, mà trong đó Biển Đông là một phần quan trọng, có thể xem như một “chiến trường”.
Thạc sĩ Hoàng Việt, chuyên gia về luật biển, nói rằng khác với những năm trước, khi những phát ngôn của Mỹ làm cho các nước ASEAN cảm thấy chưa đủ mạnh và Mỹ “không mặn mà”, nay ngoại trưởng Mỹ đưa ra thông điệp “mạnh mẽ” nhằm ngăn chặn tham vọng của Trung Quốc, đồng thời nhắm đến khích lệ các nước liên quan trong vùng “đứng lên bảo vệ lẽ phải”.
Ông Việt tiên liệu rằng tới đây, Mỹ sẽ có hành động mạnh mẽ hơn ở Biển Đông nhưng không đến mức xung đột quân sự, điều mà ông cho là cả Mỹ và Trung Quốc đều muốn tránh vì cả hai hiểu rằng “có thể dẫn đến Chiến tranh Thế giới lần thứ 3”.
Tiến sĩ Lê Hồng Hiệp thuộc Viện ISEAS Yusof Ishak đánh giá rằng tuyên bố của Bộ trưởng Pompeo là bước đi tiếp theo trong chiến lược của Mỹ bác bỏ các yêu sách của Trung Quốc, qua đó xác lập hình ảnh Trung Quốc là nước hành động phi pháp trên Biển Đông, làm suy giảm vị thế cũng như ảnh hưởng của Bắc Kinh; trong khi đó, nâng cao vị thế của Mỹ và đồng minh trong khu vực.
Xu thế đối đầu hơn nữa giữa Mỹ và Trung Quốc trên Biển Đông sau tuyên bố 13/7 là điều “hoàn toàn có thể”, ông Hiệp nói. Ông cho rằng cả về phát ngôn và hành động trên thực địa của Mỹ trong thời gian tới sẽ “mạnh mẽ hơn, xác quyết hơn”.
Theo nhà nghiên cứu hiện làm việc ở Singapore, mặc dù tuyên bố của ngoại trưởng Mỹ nhắm đến phục vụ lợi ích của chính cường quốc này, song nó cũng “tốt” cho lợi ích và mong muốn của các nước ASEAN, trong đó có Việt Nam.
Tuy nhiên, tiến sĩ Hiệp cho rằng nhiều khả năng Việt Nam sẽ không công khai ủng hộ tuyên bố của ông Pompeo để tránh bị cáo buộc là “chọn phe”.
Thạc sĩ-luật sư Hoàng Việt đánh giá rằng tuyên bố của ngoại trưởng Mỹ tạo ra lợi thế cho Việt Nam, nhưng liệu Hà Nội tận dụng được đến đâu phải chờ thời gian trả lời.
Tuyên bố 13/7 về lập trường của Mỹ đối với các yêu sách của Trung Quốc ở Biển Đông đánh dấu việc Washington rời khỏi chính sách trước đây là không đứng về bên nào trong tranh chấp Biển Đông.
Mỹ không đòi chủ quyền về vùng biển này và lâu nay thường kêu gọi các bên liên quan giải quyết tranh chấp một cách hòa bình, tuân theo luật pháp quốc tế.
Ngày 13/7, Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo tuyên bố Hoa Kỳ ủng hộ một vùng Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương tự do và mở rộng, và rằng việc Bắc Kinh tuyên bố chủ quyền những nguồn tài nguyên trên hầu hết Biển Đông là hoàn toàn bất hợp pháp cũng như những chiến dịch hiếp đáp để kiểm soát vùng này đều là bất hợp pháp.
Tuyên bố của Ngoại trưởng Mỹ đăng trên trang web của Bộ Ngoại giao nêu rõ Hoa Kỳ tìm cách gìn giữ hòa bình và ổn định tại Biển Đông, duy trì tự do hàng hải phù hợp với luật pháp quốc tế, giữ cho lưu lượng thương mại không bị cản trở và chống lại bất cứ âm mưu nào muốn dùng sự cưỡng ép hay vũ lực để giải quyết tranh chấp. Ngoại trưởng Pompeo nhấn mạnh Hoa Kỳ chia sẻ những lợi ích sâu sắc với nhiều đồng minh và đối tác vốn từ lâu ủng hộ trật tự quốc tế căn cứ trên luật lệ.
Những lợi ích cùng chia sẻ này, theo lời Ngoại trưởng Mỹ, đang nằm dưới mối đe dọa chưa từng thấy từ Trung Quốc. Ông Pompeo tố cáo Bắc Kinh sử dụng sự uy hiếp để phá hoại quyền chủ quyền của các nước ven biển Đông Nam Á tại Biển Đông, hiếp đáp đẩy các nước ra khỏi các nguồn tài nguyên ngoài khơi, áp đặt sự chiếm lĩnh đơn phương và thay thế luật pháp quốc tế theo kiểu “mạnh thì thắng.” Mọi người đã thấy rõ cách thức của Bắc Kinh trong nhiều năm qua, Ngoại trưởng Mỹ nói và dẫn chứng lời cựu Ngoại trưởng Trung Quốc Dương Khiết Trì năm 2010 trước các đối tác ASEAN rằng “Trung Quốc là một nước lớn và các nước khác là những nước nhỏ, đó là sự thật.” Quan điểm xâm chiếm thế giới của Trung Quốc không có chỗ đứng trong thế kỷ 21, Ngoại trưởng Pompeo khẳng định
Vẫn theo lời Ngoại trưởng Mỹ, Trung Quốc không có cơ sở pháp lý để áp đặt ý chí đơn phương lên khu vực cũng như không đưa ra được cơ sở pháp lý thích đáng về “Đường chín đoạn” tại Biển Đông kể từ khi chính thức loan báo vào năm 2009. Ông Pompeo nhắc nhớ rằng trong quyết định hôm 12/7/2016, Tòa án Trọng tài được thành lập theo Công ước về Luật Biển năm 1982 mà Trung Quốc là một thành viên đã bác bỏ tuyên bố chủ quyền trên biển của Trung Quốc là vô căn cứ theo luật quốc tế và đứng về phía Philippines, quốc gia đưa vấn đề ra tòa trọng tài.
Hoa Kỳ cũng cho rằng mong muốn giữ “hòa bình và ổn định, tự do trên biển theo luật pháp quốc tế” vì “lợi ích chung” “đã gặp phải sự đe dọa chưa từng thấy từ Cộng hòa Nhân dân (CHND) Trung Hoa.
“Bắc Kinh sử dụng sự hăm dọa nhằm làm suy yếu quyền chủ quyền của các quốc gia ven biển ở Đông Nam Á, bắt nạt họ trong vấn đề tài nguyên ngoài khơi, khẳng định sự thống trị đơn phương và thay thế luật pháp quốc tế bằng “chân lý thuộc về kẻ mạnh”. Phương pháp tiếp cận này của Bắc Kinh đã được thể hiện rõ trong nhiều năm. Năm 2010, Bộ trưởng Ngoại giao của CHND Trung Hoa khi đó là ông Dương Khiết Trì đã tuyên bố với những người đồng cấp ASEAN rằng “Trung Quốc là một nước lớn và các quốc gia khác là nước nhỏ và đó là sự thật.”
“Thế kỷ 21 không có chỗ cho thế giới quan đầy dã tâm của CHND Trung Hoa.”
“CHND Trung Hoa không có căn cứ pháp lý nào để đơn phương áp đặt ý chí của họ lên khu vực. Bắc Kinh đã không đưa ra cơ sở pháp lý rõ ràng nào cho yêu sách “đường lưỡi bò” ở Biển Đông kể từ họ khi chính thức công bố vào năm 2009. Trong một phán quyết được đồng thuận ngày 12/7/2016, Tòa Trọng tài được thành lập theo Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển năm 1982 – mà CHND Trung Hoa là một thành viên – đã bác bỏ các yêu sách hàng hải của CHND Trung Hoa vì không có căn cứ dựa trên luật pháp quốc tế. Tòa Trọng tài đứng về phía Philippines, bên đưa vụ việc lên Tòa Trọng tài, trong hầu hết các yêu sách của nước này.”
Thông cáo của Hoa Kỳ cũng nhắc lại phán quyết của Tòa trọng tài năm 2016 và cho rằng đây là “phán quyết cuối cùng” và “mang tính ràng buộc về pháp lý với cả hai bên“.
Thông cáo trên website Bộ Ngoại giao Mỹ dẫn lời Ngoại trưởng Pompeo nêu rõ Hoa Kỳ đứng về phía quyết định của Tòa án liên quan tới các tuyên bố hàng hải ở Biển Đông rằng:
-Trung Quốc không thể đòi chủ quyền hàng hải một cách hợp pháp-bao gồm bất cứ Vùng Đặc quyền Kinh tế (EEZ) nào phát xuất từ Bãi cạn Scarborough và Quần đảo Trường Sa-so với Philippines trong những khu vực mà Tòa phát hiện nằm trong vùng EEZ của Philippines hay trên thềm lục địa của nước này. Việc Bắc Kinh quấy nhiễu nghề cá và việc khai thác năng lượng ngoài khơi của Philippines trong những khu vực này là bất hợp pháp, cũng như bất cứ hoạt động đơn phương nào của Trung Quốc nhằm khai thác các nguồn tài nguyên đó. Cùng với quyết định ràng buộc pháp lý của tòa án, Trung Quốc không có chủ quyền lãnh thổ hay hàng hải hợp pháp tại Đá Vành Khăn hay Bãi Cỏ Mây, cả hai thực thể này thuộc chủ quyền và quyền tài phán của Philippines. Bắc Kinh cũng không có chủ quyền lãnh thổ hay hàng hải phát xuất từ những thực thể này.
-Vì Bắc Kinh không đưa ra được tuyên bố chủ quyền trên Biển Đông hợp lý, hợp pháp nên Hoa Kỳ bác bỏ bất cứ tuyên bố nào của Trung Quốc về chủ quyền lãnh hải bên ngoài 12 hải lý từ các đảo Trung Quốc tuyên bố có chủ quyền tại Trường Sa. Do đó, Hoa Kỳ bác bỏ bất cứ tuyên bố chủ quyền nào trong vùng biển xung quanh Bãi Tư Chính ngoài khơi Việt Nam, Bãi cạn Luconia ngoài khơi Malaysia, vùng biển trong khu vực EEZ của Brunei và Natuna Besar ngoài khơi Indonesia. Bất cứ hành động nào của Trung Quốc quấy nhiễu nghề cá hay việc khai thác dầu khí của các nước khác trong các vùng biển này- hoặc tiến hành các hoạt động đơn phương như thế là bất hợp pháp.
-Trung Quốc không có chủ quyền lãnh thổ hay hàng hải hợp pháp đối với (hoặc xuất phát từ) Bãi ngầm James, một thực thể hoàn toàn chìm dưới nước chỉ cách Malaysia 50 hải lý và cách bờ biển Trung Quốc 1.000 hải lý. Bãi ngầm James thường được ghi trong các tài liệu tuyên truyền của Trung Quốc là “lãnh thổ cực nam của Trung Quốc.” Luật quốc tế rõ ràng là: Một thực thể chìm dưới nước như Bãi ngầm James không thể được bất cứ nước nào tuyên bố chủ quyền và không thể tạo ra vùng hải phận. Bãi ngầm James (chìm gần 20 mét dưới mặt biển) không phải và không bao giờ là lãnh thổ Trung Quốc, cũng như Bắc Kinh không bao giờ có thể khẳng định quyền hàng hải hợp pháp từ Bãi ngầm này.
Mặc dù phần lớn không có người ở, hai chuỗi đảo trên Biển Đông có thể có trữ lượng tài nguyên thiên nhiên vô cùng lớn.
Khu vực này cũng là một tuyến giao thông vận chuyển hàng hóa quan trọng và là một ngư trường lớn. Ngoại trưởng Mỹ, trong tuyên bố đăng trên trang web Bộ Ngoại giao hôm 13/7 kết luận rằng thế giới không cho phép Bắc Kinh đối xử với Biển Đông như là đế chế biển của Trung Quốc.
Ông Pompeo xác quyết Mỹ đứng về phía các đồng minh và đối tác Đông Nam Á trong việc bảo vệ chủ quyền của các nước này đối với các tài nguyên ngoài khơi, phù hợp với quyền và nghĩa vụ của các nước theo luật quốc tế.
Hoa Kỳ cũng đứng về phía cộng đồng quốc tế trong việc bảo vệ tự do trên biển và tôn trọng chủ quyền, bác bỏ bất cứ lực đẩy nào áp đặt “mạnh thì thắng” tại Biển Đông hay tại khu vực rộng lớn hơn, Ngoại trưởng Hoa Kỳ cho biết.
Trung Quốc phản ứng như thế nào?
Trong một tuyên bố được đăng trên Twitter, Đại sứ quán Trung Quốc tại Washington DC cho biết Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ “cố tình xuyên tạc sự thật và luật pháp quốc tế bao gồm Công ước Liên Hiệp Quốc về Luật Biển“.
Tuyên bố của Trung Quốc cũng nói “Mỹ phóng đại tình hình trong khu vực và cố gắng gây bất hòa giữa Trung Quốc và các nước khác trong khu vực.
“Lời cáo buộc là hoàn toàn phi lý. Phía Trung Quốc kiên quyết phản đối.”
Biển Đông, nơi có các tuyến hàng hải quan trọng, trong những năm gần đây đã trở thành một điểm nóng cho căng thẳng giữa Trung Quốc và các quốc gia khác có cùng tuyên bố chủ quyền đối với hai chuỗi đảo không có người ở là Hoàng Sa và Trường Sa.
Trung Quốc tuyên bố chủ quyền hầu hết Biển Đông, nói rằng quyền của họ có từ hàng thế kỷ trước. Khu vực này rất nhiều cá và được cho là có trữ lượng dầu khí dồi dào.
Tuần trước, Trung Quốc và Mỹ đã tổ chức các cuộc tập trận hải quân trong khu vực cùng một lúc – một hiện tượng hiếm gặp cho thấy căng thẳng đang gia tăng.
Trong bối cảnh rộng lớn hơn, chính quyền Trump đã cam kết đảo ngược những gì họ nói là 40 năm thất bại chính sách liên quan đến Trung Quốc. Washington gần đây đã chỉ trích Bắc Kinh về các vấn đề từ việc xử lý đại dịch virus corona, đến vi phạm nhân quyền đối với người thiểu số Hồi giáo ở Tân Cương và cách họ xử lý các cuộc biểu tình ủng hộ dân chủ ở Hong Kong.
Nhưng chính các dự án bồi đắp của Trung Quốc ở Biển Đông đã khiến phần còn lại của thế giới đánh giá lại tham vọng quốc tế của Bắc Kinh.
Và nguy cơ trong khu vực này là vô cùng cao. Tại các chuỗi đảo và rạn san hô dường như không có gì đáng chú ý này, ngày càng có nhiều nguy cơ xung đột quân sự giữa hai quốc gia hùng mạnh nhất thế giới.
Trung Kiên – Thoibao.de (tổng hợp)
>>> Liên minh châu Âu tránh các biện pháp trừng phạt Trung Quốc
>>> Chính sách về Trung Quốc của bà Merkel: TRAO ĐỔI mà không THAY ĐỔI
>>> “Tứ bề thọ địch” – Trung Quốc bất ngờ “xuống nước”
