Việc Tổng thống Philippines, Rodrigo Duterte, đồng ý dành cho hiệp ước quân sự Mỹ cơ hội thứ nhì dù ông ta không có thiện cảm với Washington cho thấy mối quan hệ của ông với Trung Quốc đang có những bất đồng sau 4 năm, các nhà phân tích tin như vậy.
Bộ trưởng Ngoại giao của ông Duterte ngày 3/6 loan báo Philippines sẽ kéo dài ít nhất tới cuối năm nay Thỏa thuận về việc cho các lực lượng thăm viếng qua lại.
Hồi tháng 2, chính phủ Philippines tuyên bố sẽ chấm dứt hiệp ước có từ 21 năm nay mà qua đó quân đội Mỹ được tự do đến Philippines để tập trận chung.
Washington xem Philippines như một vị trí chiến lược trong bất kỳ cuộc xung đột nào ở Đông Á.
Bộ trưởng Ngoại giao Teodoro Locsin nói tại một cuộc họp báo tuần trước rằng “những căng thẳng lên cao giữa các cường quốc” tại Châu Á đã thúc đẩy chính phủ ông giữ lại hiệp ước.
Vai trò của Biển Đông
Trung Quốc, nước có quân đội lớn nhất Châu Á và đang tranh chấp chủ quyền trên biển với Philippines, trở thành một mối đe dọa trong nửa năm nay, các học giả trong vùng nói.
Bắc Kinh để cho một đội tàu đánh cá đến gần những hòn đảo nhỏ tại Biển Đông do Philippines chiếm đóng, gởi một tàu thăm dò đến một phần của vùng biển này mà Malaysa tuyên bố có chủ quyền đã khiến Mỹ phải thực hiện bốn “cuộc hành quân tự do hàng hải.”
Tất cả góp phần vào ý niệm là đây không phải là thời điểm thuận lợi để mất cảnh giác,” Jay Batongbacal, giáo sư các vấn đề hàng hải quốc tế tại Trường đại học Philippines, nói.
Trung Quốc tuyên bố có chủ quyền khoảng 90% Biển Đông, trùng lắp với một phần vùng đặc quyền kinh tế của Philippines. Philippines từng là thuộc địa của Mỹ. Chính phủ Mỹ nói Biển Đông phải được mở rộng quốc tế.
Manila và Washington cũng bị ràng buộc vì một hiệp ước phòng vệ hỗ tương. Hơn 100 tàu của Trung Quốc đã bao vây những đảo nhỏ do Philippines chiếm đóng hồi năm ngoái. Vào năm 2013, chiến hạm hai nước đối đầu tại Bãi cạn Scarboroug giàu tài nguyên cá.
Ông Duterte làm các nhà lãnh đạo thế giới và chính người dân của ông ngạc nhiên vào năm 2016 bằng cách bỏ qua một bên những tranh chấp chủ quyền trên biển để theo đuổi một chính sách thân thiện mới với Bắc Kinh.
Trung Quốc đáp lại với lời hứa viện trợ nhiều tỉ đô la và đầu tư, bao gồm 150.000 bộ xét nghiệm COVID-19 và 70.000 khẩu trang N95 được đề nghị trong tháng trước.
Tổng thống Philipinnes chống lại ảnh hưởng của Mỹ tại nước ông. Ông bác bỏ những chỉ trích của Mỹ về chiến dịch bài trừ ma túy của Philippines và phản đối việc Mỹ thu hồi, vào tháng 1, visa cấp cho cựu tư lệnh cảnh sát Philippines Ronald dela Rosa, hiện là một thượng nghị sĩ, nhân vật chính trong chiến dịch bài trừ ma túy được đánh dấu bằng những vụ sát hại không mang ra tòa xét xử tại Philippines.
Tuy nhiên, ông Duterte tin vào quân đội Mỹ hơn là lực lượng vũ trang Trung Quốc, ông Alexander Huang, giáo sư về nghiên cứu chiến lược tại Trường đại học Tamkang ở Đài Loan, nói. Người dân bình thường Philippines cũng như các nhân viên quân sự cao cấp thích Hoa Kỳ là đồng minh hơn là Trung Quốc.
COVID-19 là một yếu tố
Trong trường hợp có xung đột, quân đội Philippines cần được yểm trợ, đặc biệt là hiện nay khi quân đội đang giúp cảnh sát quốc gia đối phó với COVID-19, ông Batongbacal nói. Nếu Thỏa thuận về lực lượng thăm viếng chấm dứt, quân đội Mỹ chỉ có thể vào Philippines khi có phép đặc biệt.
Philippines có thể gia hạn thỏa thuận như một công cụ thương thuyết, ông Stephen Nagy, phó giáo sư về chính trị và nghiên cứu quốc tế tại Trường Đại học Cơ Đốc Quốc tế ở Tokyo, nói.
Ông Duterte có thể yêu cầu quân đội Mỹ huấn luyện thêm hay mang theo một số khí tài khi ghé thăm, ông nói. Trung Quốc, cựu đối thủ Chiến tranh Lạnh của Mỹ, có thể bước vào với nhiều trợ giúp như là một đối trọng, ông nói.
“Có thể việc đảo ngược này chỉ là một phương thức để làm cho Hoa Kỳ nhượng bộ thêm, hay là có thể họ thực sự lo ngại về Trung Quốc,” ông Derek Grossman, nhà phân tích quốc phòng kỳ cựu của viện nghiên cứu RAND Corp tại Mỹ, nói.
Ba tàu sân bay Mỹ cùng xuất hiện tại Ấn độ – TBD, thông điệp nào cho Trung Quốc?
Ba tàu sân bay Mỹ cùng lúc tuần tra vùng biển Ấn Độ – Thái Bình Dương lần đầu tiên sau gần ba năm qua, một động thái có tính cách phô trương lực lượng của hải quân Hoa Kỳ trong một khu vực đang có căng thẳng với Trung Quốc, và cũng là một dấu hiệu cho thấy Hải quân Hoa Kỳ đã lấy lại sức mạnh sau những ngày đen tối vì dịch Covid-19.
Sự xuất hiện có hơi bất thường của ba tàu chiến Mỹ, cùng các tàu tuần dương, tàu khu trục, máy bay chiến đấu và các máy bay khác, diễn ra giữa lúc Hoa Kỳ đang leo thang những lời chỉ trích nhắm vào phản ứng của Bắc Kinh trước vụ bùng phát dịch corona, và các động thái của Trung Quốc siết chặt kiểm soát Hong Kong và tăng cường quân sự hóa các đảo nhân tạo mà Bắc Kinh đã bồi đắp và xây dựng trong Biển Đông.
Tư lệnh Bộ Tư lệnh Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương Hoa Kỳ, Chuẩn đô đốc Steve Koehler, nói nhóm tác chiến tàu sân bay là biểu tượng của sức mạnh phi thường của hải quân Mỹ, và ông cảm thấy tự hào vì sự có mặt của 3 tàu sân bay đang khu vực trong lúc này.
Hôm thứ năm, các chiến của 3 nhóm tác chiến tàu sân bay đã được trải rộng trên khắp Ấn Độ-Thái Bình Dương.
Tàu sân bay USS Theodore Roosevelt và nhóm tác chiến của tàu đang hoạt động ở Biển Philippine gần đảo Guam. Nhóm tác chiến của USS Nimitz đang ở Thái Bình Dương ngoài khơi Bờ Tây Hoa Kỳ. Trong khi đó tàu USS Ronald Reagan đã rời cảng ở Nhật Bản và đang hoạt động ở Biển Philippines.
Các Tư lệnh Hải quân Mỹ lưu ý rằng hàng chục tàu Hải quân Mỹ đã hoạt động trên khắp Thái Bình Dương từ lâu, nhưng sự có mặt của ba nhóm tác chiến tàu sân bay có lẽ đánh đi một thông điệp mạnh mẽ về sự cam kết của Hoa Kỳ đối với khu vực và đối với các đồng minh.
Chiến lược quốc phòng của Hoa Kỳ coi Trung Quốc là mối quan tâm an ninh hàng đầu, và các nhà lãnh đạo của Ngũ Giác Đài dồn nỗ lực để huy động thêm nhiều nguồn lực và khí tài quân sự tới khu vực để chống lại điều mà họ cho là ảnh hưởng kinh tế và khả năng quân sự ngày càng tăng của Bắc Kinh.
Chuẩn đô đốc Stephen Koehler, chỉ huy Bộ Tư lệnh Ấn Độ-Thái Bình Dương, nói khả năng hiện diện một cách mạnh mẽ là một phần của cuộc cạnh tranh.
Trao đổi với AP, ông Koehler nói Trung Quốc đang dần dà xây dựng các tiền đồn quân sự ở Biển Đông một cách có kế hoạch, lắp đặt các hệ thống tác chiến tên lửa và điện tử tại những nơi này. Gần đây nhất Trung Quốc điều máy bay đến Đá Chữ Thập ở quần đảo Trường Sa.
Koehler cho biết các tàu sẽ tiếp tục hợp tác với các đồng minh và đối tác trong khu vực, thực hiện các cuộc tập trận trên biển và tuần tra các khu vực tranh chấp.
Biển Đông: Ai có lợi nhất trong việc Philippines hoãn quyết định
Nhận định về việc trì hoãn quyết định chấm dứt Thỏa thuận Thăm viếng Quân sự (VFA) với Hoa Kỳ, GS Carl Thayer nói chính thức thì Tổng thống Duterte giải thích quyết định này là để đáp lại đề nghị hỗ trợ Philippines chống lại đại dịch của Tổng thống Trump.
Tuy nhiên, nhà nghiên cứu chính trị Việt Nam và bang giao quốc tế vạch ra là, việc Duterte quay về với Trung Quốc trong bốn năm qua không mang lại lợi ích kinh tế gì cho Philippines như dự đoán ban đầu. Và lập trường ủng hộ Bắc Kinh của Duterte cũng đã không ngăn cản Trung Quốc tiếp tục thúc đẩy việc khẳng định quyền kiểm soát các đảo và vùng biển mà Philippines tuyên bố chủ quyền.
Trao đổi với BBC News Tiếng Việt qua email từ Canberra, Úc hôm 4/6, GS Carl Thayer nói rằng đồng thời, Hoa Kỳ cũng đã hết sức cố gắng để không cho mối quan hệ song phương xấu đi đến mức rạn nứt.
GS Carl Thayer nói: Tổng thống Trump đích thân và nhiều lần mời Duterte đến thăm Hoa Kỳ. Ngoại trưởng Mike Pompeo cũng đã làm rõ cam kết của Hoa Kỳ đối với Philippines ở Biển Đông theo Hiệp ước Phòng thủ Lẫn nhau (MDT) năm 1951. Tháng trước, Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ cũng đã chấp thuận việc bán một loạt vũ khí tiên tiến trị giá hơn 2 tỷ đôla cho Philippines.
Tóm lại, đã có sự phản đối trong chính phủ Philippines – gồm cả các quan chức quốc phòng cấp cao – về việc chấm dứt VFA với Hoa Kỳ. Cũng đã có sự phản kháng về mặt pháp lý của các thượng nghị sĩ, những người tìm kiếm phán quyết của Tòa án tối cao về việc liệu Duterte có quyền thu hồi VFA mà không có sự chấp thuận của Quốc hội hay không. Cuối cùng, thì dư luận Philippines trở nên bất mãn với Trung Quốc trong khi tỷ lệ thân Mỹ lên cao nhất trong số các quốc gia Đông Nam Á trong cuộc trưng cầu dân ý gần đây.
Việc tổng thống Duterte đưa ra thông báo 180 ngày về việc chấm dứt VFA , là một phản ứng giận dữ trước việc Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ từ chối cấp Visa cho Thượng nghị sĩ Ronald “Bato” Muff Dela Rosa thân thiết của Tổng thống Duterte. Chỉ có thể suy đoán rằng các nhà ngoại giao Mỹ cả ở Manila và Washington đã có các cuộc đàm phán bí mật để loại bỏ sự việc gây khó chịu đặc biệt này. Đồng thời, các quan chức quốc phòng Hoa Kỳ có lẽ cũng đã làm việc hết tốc lực để tìm ra các cách thức và phương tiện để củng cố liên minh giữa hai bên thông qua các chương trình đào tạo.
BBC: GS nghĩ Bắc Kinh sẽ phản ứng thế nào, họ có thể làm gì để trừng phạt Philippines vì quyết định này?
GS Carl Thayer: Bắc Kinh sẽ tính toán đường dài. Trung Quốc sẽ tinh tế trong việc gây áp lực lên Philippines. Trung Quốc sẽ nhử ‘củ cà rốt’ trong quan hệ kinh tế trong khi vẫn liên tục gây áp lực ở Biển Tây Philippines.
Trung Quốc sẽ tiếp tục hỗ trợ Philippines trong việc chống lại mối đe dọa của COVID-19. Trung Quốc cũng có thể chơi thẻ bài ‘Vành đai và Con đường’ bằng cách thông báo hỗ trợ tài chính cho dự án cưng Xây dựng, Xây dựng, Xây dựng của Duterte, vào thời điểm thích hợp.
Trong khi đó, bộ máy tuyên truyền của Trung Quốc sẽ tận dụng những nhược điểm của Hoa Kỳ – sự lây lan của virus corona trong Hải quân Hoa Kỳ và tình trạng bất ổn dân sự ở nước này. Trung Quốc sẽ lập luận rằng Hoa Kỳ là một đồng minh không đáng tin cậy.
Trung Quốc sẽ thể hiện sự kiềm chế trong các hành động công khai trong khi tiếp tục thách thức các tàu hải quân và máy bay quân sự của Philippines khi họ đi qua Biển Tây Philippines, Trung Quốc cũng sẽ duy trì sự hiện diện của cái gọi là ‘ngư dân’ của họ ở vùng biển quanh Pagasa.
Việc tạm hoãn chấm dứt VFA trong 6 tháng có thể được kéo dài thêm 6 tháng nữa. Nếu không đạt được thỏa thuận, đồng hồ sẽ được đặt lại và việc chấm dứt sẽ tiếp tục. Sáu tháng tới đây sẽ là khoảng thời gian tế nhị khi Manila và Washington tìm ra cách để hướng tới tương lai.
Nếu VFA không bị bãi bỏ, sự hồi sinh của liên minh Hoa Kỳ-Philippines sẽ góp phần ổn định Biển Đông. Sự hiện diện quân sự của Hoa Kỳ tại Philippines theo Thỏa thuận Tăng cường Hợp tác Quốc phòng sẽ đóng vai trò như một biện pháp răn đe, đặc biệt là sau cam kết bằng lời sẽ khởi động Hiệp ước Phòng thủ Lẫn nhau (MDT) nếu lực lượng quân đội Philippines bị tấn công. Hoa Kỳ có thể hỗ trợ nhận thức về lĩnh vực hàng hải, huấn luyện Lực lượng Vũ trang Philippines để bảo vệ lãnh thổ, và bằng cách duy trì sự hiện diện của lực lượng hải quân và không quân Hoa Kỳ tại đây.
Sự hồi sinh của mối quan hệ quốc phòng tốt giữa Philippines và Hoa Kỳ có thể thu hút sự hỗ trợ từ Nhật Bản, Úc và các cường quốc hàng hải khác cho sự kết hợp các hoạt động hải quân ở Biển Đông.
Việt Nam, Malaysia và Indonesia đều được hưởng lợi từ trấn an này của Hoa Kỳ. Việt Nam giờ sẽ ít phải đối mặt hơn với áp lực cho Hải quân Hoa Kỳ quyền truy cập nhiều hơn vào các cảng của mình.
Hoa Kỳ gần đây đã gửi công hàm lên Liên Hiệp Quốc phản đối và thách thức các yêu sách của Trung Quốc với các quyền lịch sử, cũng như việc Trung Quốc khẳng định chủ quyền đối với các đảo ở vùng Biển Đông.
Sự can thiệp gần đây của hải quân Hoa Kỳ vào vùng biển ngoài khơi Đông Malaysia để hỗ trợ thăm dò dầu khí trước sự quấy rối của Trung Quốc cũng đã bày tỏ sự khuyến khích rằng Hoa Kỳ sẽ làm điều tương tự nếu Trung Quốc thách thức bất kỳ hoạt động thăm dò dầu khí nào ở vùng biển Việt Nam gần Bãi Tư Chính.
Việt Nam và Indonesia sẽ được khích lệ bởi thách thức pháp lý của Hoa Kỳ với Trung Quốc vì điều này củng cố đệ trình của họ lên Tổng thư ký Liên Hiệp Quốc.
Trung Kiên – Thoibao.de (tổng hợp)
>>> Con đường tơ lụa mới kết liễu sự nghiệp chính trị của Tập Cận Bình
>>> TQ chiếm giữ vùng trời Biển Đông – VN bay qua phải báo cáo
>>> Tướng Trung Quốc ‘đánh Mỹ’ nói về Đài Loan và Hong Kong
