Được coi là “trái tim của châu Âu”, Bỉ là nơi đóng trụ sở của những tổ chức đầu não quốc tế và khu vực như Liên minh châu Âu (EU) hay Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO). Vị trí trung tâm của Bỉ giúp giới gián điệp dễ dàng tiếp cận các nhà ngoại giao, nghị sĩ hay quan chức quân sự tại Bruxelles và đương nhiên Trung Quốc không thể bỏ qua Bỉ. Bắc Kinh được cho là đã xây dựng một mạng lưới gián điệp dày đặc tại Bruxelles. Và những năm gần đây, Bỉ đã có những động thái công khai, quyết liệt chống gián điệp Trung Quốc.
Một trong những sự kiện nổi bật trong chiến dịch triệt phá đường dây gián điệp Trung Quốc tại Bỉ là vào năm ngoái chính quyền Bỉ từ chối nhập cảnh đối với ông ông Tống Tân Ninh (Song Xinning), Giám đốc Học viện Khổng Tử tại Đại học Vrije Brussels (VUB).
Là một quốc gia kín tiếng trước những chủ đề nhạy cảm như gián điệp Trung Quốc trên đất nước mình thế nhưng Cơ quan an ninh Bỉ từ năm 2016 đã bày tỏ quan ngại trước sự xuất hiện của Viện Khổng Tử trong VUB khi hoạt động của viện này không chỉ giới hạn trong lãnh vực văn hóa mà cả chính trị.
Viện Khổng Tử trực thuộc bộ Văn Hóa Trung Quốc, và tình báo Bỉ nghi ngờ ông Tống Tân Ninh che giấu các hoạt động khác, phía sau tư cách giáo sư.
Cơ quan di trú Bỉ hôm 30/7/2019 đã báo cho Tống Tân Ninh việc ông bị từ chối gia hạn giấy phép cư trú có thời hạn 8 năm. Quyết định này có giá trị tại tất cả các nước thuộc không gian Schengen gồm 26 quốc gia châu Âu khác.
Tống Tân Ninh chối cãi việc làm gián điệp. Trả lời báo chí Hoa lục, ông ta khẳng định rằng quyết định trên đây có liên quan đến việc hồi tháng 4/2019 ông đã từ chối lời mời của một nhà ngoại giao Mỹ làm gián điệp chống lại Trung Quốc, và bị đe dọa sẽ trả đũa.
Cuộc điều tra cho thấy giám đốc Viện Khổng Tử tiếp xúc với hai thành viên đại sứ quán Trung Quốc ở Bruxelles, báo cáo công việc tuyển mộ các nhân vật có thể gây ảnh hưởng thân Bắc Kinh.
Một nguồn tin nói, Tống Tân Ninh đã liên lạc với các học giả nổi tiếng trong giới học thuật thông qua các học giả quen thân. Ngoài việc truyền bá quan điểm của Trung Quốc, ông ta còn lập ra một mạng lưới tình báo. Có bằng chứng cho thấy ông ta làm việc cho cơ quan tình báo Trung Quốc và tuyển mộ người trong sinh viên và doanh nhân Trung Quốc.
Theo thông tin công khai, Tống Tân Ninh là thành viên của Ủy ban Học thuật của Học viện Nghiên cứu Quốc tế của Đại học Nhân dân Trung Quốc. Ông cũng kiêm nhiệm Giám đốc điều hành của Hiệp hội Châu Âu Trung Quốc, Phó Hội trưởng Hội Nghiên cứu Anh Quốc, Ủy viên học thuật của tạp chí “Nghiên cứu Châu Âu” và Ủy viên biên tập tạp chí tiếng Anh xuất bản ở 6 khu vực châu Âu. Từ tháng 6/2007 đến tháng 6/2010, ông là nghiên cứu viên cao cấp tại Viện UNU-CRIS (Bỉ).
Đại học Vrije Brussels (VUB) sử dụng tiếng Hà Lan làm ngôn ngữ giảng dạy chính. Viện Khổng Tử tại trường là sự hợp tác giữa VUB và Đại học Tứ Xuyên cùng Đại học Nhân dân ở Trung Quốc, được thành lập từ năm 2016. VUB cho biết mỗi năm họ được phía Trung Quốc chuyển cho 200.000 euro. Trên trang web của Viện Khổng Tử có hình ảnh của Giám đốc Học viện Tống Tân Ninh, Thủ tướng Trung Quốc Lý Khắc Cường và Thủ tướng Bỉ Charles Michel. Đại diện VUB nói với Reuters rằng tiến hành giao lưu với quốc gia như Trung Quốc phải cân nhắc rất thận trọng. “Nhưng VUB vẫn tin rằng nhân dân và xã hội chỉ có thể tiến lên thông qua đối thoại”.
Ông Sicco Wittermans, người chủ quản giữ liên lạc với truyền thông của VUB cho biết, nhà trường đại hiện đang hợp tác chặt chẽ với cơ quan tình báo Bỉ để giải quyết các vấn đề liên quan đến Viện Khổng Tử. Ông nói: “Ví dụ, khi Viện Khổng Tử bổ nhiệm một giám đốc mới, chúng tôi đã tham khảo ý kiến của cơ quan an ninh quốc gia”.
Và đến cuối năm 2019, VUB xác nhận họ sẽ không gia hạn hợp đồng với Viện Khổng Tử khi hợp đồng hiện tại kết thúc vào tháng 6/2020, dù họ không nhắc tới cáo buộc gián điệp đối với cựu giám đốc cơ sở Viện Khổng Tử tại VUB là ông Tống Tân Ninh.
Trong một thông báo trên trang web của trường, VUB cho biết sự hợp tác của họ với Viện Khổng Tử – tổ chức có mục tiêu thúc đẩy ngôn ngữ và văn hoá Trung Hoa – không còn phù hợp với “các quy tắc về tự do nghiên cứu của chúng tôi“.
“Trường nhận thấy rằng việc hợp tác với viện không còn phù hợp với các chính sách và mục tiêu của trường“, VUB cho biết.
Tình báo Bỉ giờ đây tập trung giám sát các cơ sở công và tư, các trường đại học và cơ quan tư vấn có liên quan đến Trung Quốc.
Chẳng hạn Collège d’Europe ở Bruges, được tình báo Bỉ coi là « gót chân Achille và là ngõ vào của ảnh hưởng Trung Quốc tại châu Âu ».
Những giảng viên mang tuyên bố của Bắc Kinh đến rao giảng ở châu Âu đa số là từ cộng đồng người Hoa sống tại Bỉ. Nhưng người ta còn nhận ra sự hiện diện của những người châu Âu, là sinh viên hoặc giảng viên, được Trung Quốc mời sang tham quan văn hóa. Khi trở về Bỉ, họ nhận được số tiền hoàn trả vượt xa chi phí chuyến đi, rồi sau đó là những món quà đắt tiền, và dần dần trở nên bị chi phối. Những hợp đồng tư vấn cũng được ký kết với các giảng viên và chuyên gia với các điều kiện hào phóng, khiến họ trở nên phụ thuộc.
Quan hệ của các chính khách Bỉ cũng được quan sát kỹ. Cuối năm 2018, nhà lãnh đạo cực hữu Filip Dewinter đã trở thành « cố vấn » cho một công ty Trung Quốc tại Anvers, do Thiệu Thường Thuần (Shao Changchun), một người chuyên tổ chức các sự kiện văn hóa làm giám đốc. Chi phí xăng dầu, ăn uống, khách sạn và đi nước ngoài đều được công ty chi trả. Đổi lại, ông ta thường gặp gỡ giám đốc cảnh sát liên bang Bỉ, theo yêu cầu của Trung Quốc. Cựu bộ trưởng Nội Vụ Jan Jambon cũng có mặt trong một bức hình chụp năm 2014 với Thiệu Thường Thuần.
Đối với cơ quan an ninh Bỉ, những khuôn mặt tình báo Trung Quốc rất đa dạng : các điệp viên dưới vỏ bọc nhà ngoại giao, nhiều nhà báo giả hiệu đăng ký hoạt động tại Bruxelles, sinh viên Trung Quốc thực chất làm việc cho chính quyền Bắc Kinh, các chương trình hợp tác đại học đáng ngờ, và việc thành lập những công ty khởi nghiệp nhằm xâm nhập mạng lưới kinh tế.
Một người có trách nhiệm của cơ quan tình báo Bỉ cho biết : « Các doanh nhân hay nhà ngoại giao Trung Quốc thường có những thái độ khả nghi : ngay khi vừa đến nơi là họ thay đổi phòng ở, thậm chí cả khách sạn ; sửa đổi thời điểm chuyến đi, và liên tục thay đổi hành trình ».
Một lĩnh vực khác cũng gây nhiều lo ngại là « gián điệp sinh học ».
Trang web EUobserver hôm 06/5 tiết lộ báo cáo của tình báo Bỉ về các hoạt động của Trung Quốc liên quan đến các chuyên gia về vaccin và nhân tố sinh học, dược phẩm, công nghệ cao. Các thông tin trong tài liệu này chủ yếu về thời kỳ 2010-2016, nhưng những công dân Trung Quốc liên can tình nghi là gián điệp vẫn đang hiện diện trên lãnh thổ Bỉ.
Tình báo Trung Quốc hoạt động trong khuôn khổ một chương trình bí mật của Bắc Kinh về vũ khí sinh học, vừa mang tính chất « thủ » (ngăn dịch) vừa « công » (sản xuất vũ khí sinh học).
Các nhà khoa học tại Bỉ nằm trong tầm ngắm của Bắc Kinh. Một trong số đó, ông Jean-Luc Gala, cựu quân nhân và là chuyên gia về virus Ebola, phụ trách Trung tâm công nghệ phân tử ứng dụng (CTMA) chuyên nghiên cứu về các nhân tố sinh học nguy hiểm và phương tiện trị liệu. Hai công ty Trung Quốc được cho là khả nghi đã đặt trụ sở gần văn phòng ông Gala ở trường Đại học Công giáo Louvain (UCL). Giám đốc của một trong hai công ty này có quan hệ với bộ An ninh Quốc gia Trung Quốc.
Louvain-la-Neuve cũng là nơi được chọn để đặt Trung tâm Công nghệ Bỉ – Trung (CBTC), với khoảng 20 công ty chuyên về khoa học đời sống và trí tuệ nhân tạo. Về lâu về dài, khoảng 800 chuyên gia Trung Quốc đến làm việc tại đây. Theo tình báo Bỉ, CBTC được Tập Cận Bình khánh thành năm 2014, là « nguy cơ gián điệp kinh tế gây thiệt hại cho các trường đại học và nhiều công ty công nghệ cao ».
Các nguồn tin lưu ý là CBTC còn nằm gần một nhà máy của GlaxoSmithKline (GSK) Biological, trong đó có trung tâm nghiên cứu vaccin của tập đoàn đa quốc gia Anh. GSK vừa thỏa thuận với Sanofi để tìm kiếm vaccin chống virus corona chủng mới. Đã từng nhiều lần là mục tiêu gián điệp của Trung Quốc tại Thụy Sĩ và Hoa Kỳ, tập đoàn khẳng định đã có những biện pháp bảo vệ thích hợp.
Một nhà khoa học Bỉ khác được Trung Quốc đặc biệt quan tâm là Martin Zizi, chuyên gia nổi tiếng thế giới trong lãnh vực vũ khí sinh học, cựu giáo sư VUB – hiện đang lãnh đạo một công ty ở California. Một trong những nữ sinh viên cũ của ông, được cho là gián điệp Trung Quốc, cố gắng lôi kéo, nhưng ông Zizi luôn tỏ ra cảnh giác, ý thức rằng công việc của ông thu hút sự chú ý của nhiều nước.
Cách thức hoạt động của tình báo Trung Quốc còn tinh vi hơn khi núp bóng dưới cơ quan đại diện ngoại giao của quốc gia châu Âu khác như Malta. Nhiều năm qua cơ quan tình báo Bỉ vẫn canh cánh nỗi lo đối với Đại sứ quán Malta nằm đối diện với trụ sở Ủy Ban Châu Âu, được Trung Quốc bỏ tiền ra tân trang.
Nằm ở số 25 đường Archimède, Đại sứ quán Malta, được gọi là « Dar Malta », nhìn sang tòa nhà kiên cố là trụ sở Ủy Ban Châu Âu. Ngay phía sau là đại bản doanh của Hội Đồng Liên Hiệp Châu Âu.
Theo tình báo Bỉ, đây là địa điểm lý tưởng cho hoạt động gián điệp.
Năm 2007, khi Malta gia nhập EU đã được ba năm, Trung Quốc đồng ý tài trợ cho tòa đại sứ mới của Malta : trả tiền mua tòa nhà và các chi phí để nâng cấp toàn bộ, tổng cộng 21 triệu euro.
Đây là một tòa nhà cao cấp với các khung nhôm giữ nhiệt, kính hai lớp và những tấm chống nắng cho các bề mặt bên ngoài. Toàn bộ đại sứ quán được bảo vệ bằng những camera giám sát, đầu đọc thẻ từ. Các thiết bị phát hiện sự hiện diện của con người được lắp đặt khắp nơi, kể cả trong các thang máy và bãi đậu xe. Mỗi khu vực có một mức độ an ninh riêng, và khu trung tâm trang bị kính chống đạn. Một lớp kính chống đạn thật dày khác được dựng lên ở bức tường ngăn với tòa nhà bên cạnh.
Giới ngoại giao ở Bruxelles ngạc nhiên khi quốc gia nhỏ bé Malta lại đi mua một tòa nhà thay vì thuê, đặc biệt là nhất định mua ở một địa điểm có thể dòm ngó các định chế châu Âu.
Từ đầu những năm 2010, cơ quan an ninh Bỉ tố cáo đại sứ quán này chứa đầy những phương tiện kỹ thuật do tình báo Trung Quốc lắp đặt để dọ thám các định chế châu Âu. Một hoạt động mà theo tình báo Bỉ có thể kéo dài đến ngày nay.
Cơ quan tình báo Bỉ không phải là nơi duy nhất xới lên vụ này. Tình báo Anh đã báo động trước đó về sự hiện diện của tình báo Trung Quốc phía sau công trình tòa đại sứ. Trong quá trình điều tra, trước khi chuyển kết luận cho chính quyền, tình báo Bỉ vẫn tiếp tục dựa vào chuyên môn và phương tiện của các đồng nghiệp Anh. Tình báo quân đội Bỉ và cơ quan an ninh cũng góp sức để tố cáo gián điệp Trung Quốc.
Hoạt động gián điệp của Trung Quốc tại Bỉ trở nên dồn dập cho đến nỗi tình báo Bỉ rốt cuộc phải lên tiếng vào năm 2019. « Các định chế châu Âu nằm trong số các ưu tiên của tình báo Trung Quốc (…), họ muốn có thông tin về những quyết định, kế hoạch chiến lược, những tuyên bố chính trị có thể ảnh hưởng đến Trung Quốc ».
Theo phía Bỉ, tình báo Trung Quốc (gồm bộ Công An và tình báo quân đội) chủ yếu tìm cách lợi dụng sự chia rẽ của các quốc gia Liên Hiệp Châu Âu, và tìm hiểu các dự án của EU. Họ muốn biết các quyết định về thương mại có thể nguy hiểm cho đầu tư của họ. « Tình báo Trung Quốc làm mọi cách để gây ảnh hưởng lên các nhà lãnh đạo châu Âu, vì quyền lợi Trung Quốc ». Hoạt động gây ảnh hưởng này chủ yếu thông qua các quan hệ gây dựng với một số nước thành viên EU.
Một quan chức cao cấp châu Âu giấu tên xác nhận : « Trong nội bộ liên hiệp, sự yếu kém của một số nước thành viên gây nguy hiểm cho tất cả, việc các nước này dễ dàng cho bên ngoài xâm nhập là vấn đề chính. Trung Quốc rất quyết tâm đối với các nước nhỏ như Malta, đó là điều chắc chắn, nhưng Bắc Kinh còn dùng chiến lược này ở Trung Âu dưới cái vỏ hợp tác kinh tế và thương mại ».
Quá bức xúc, cơ quan an ninh Bỉ năm 2019 đã phải tuyên bố : « Tình báo Trung Quốc cố gắng gây ảnh hưởng lên quan hệ song phương với Bỉ để các nhà lãnh đạo phải thuận theo tham vọng của Bắc Kinh. Do một lượng lớn chính khách và viên chức Bỉ sang làm việc cho các định chế quốc tế, cơ quan tình báo Trung Quốc rất quan tâm đến cá nhân của những người này, vào giai đoạn họ mới khởi đầu sự nghiệp, nhằm xây dựng mối quan hệ lâu dài với họ ».
Hồi tháng 02/2019, tờ báo Đức Die Welt dẫn một đánh giá chưa công bố của Cơ quan hành động đối ngoại châu Âu, nhánh phụ trách đối ngoại EU, nói rằng có khoảng 250 gián điệp Trung Quốc đang hoạt động ở Brussels. Con số này được cho là còn cao hơn cả từ Nga với khoảng 200 gián điệp.
Ông Jonathan Holslag, giáo sư chính trị quốc tế, chuyên nghiên cứu về Trung Quốc ở VUB nhận định « vấn đề nằm ở chỗ phản gián Bỉ còn yếu trong khi nguy cơ liên quan đến toàn châu Âu ; chúng ta chỉ có thể thắng được khi cùng nỗ lực. Trung Quốc tập trung vào các chủ đề kinh tế : công nghệ 5G, vấn đề kết nối, cơ sở hạ tầng, giao thông, ‘con đường tơ lụa’… ».
Nhân cuộc tranh cãi về việc thiết lập mạng lưới 5G của Tập đoàn Huawei ở Bỉ và châu Âu, ông Jaak Raes, người đứng đầu cơ quan an ninh quốc gia hôm 30/01 đã làm đậm thêm vấn đề trước Quốc Hội liên bang. Theo ông : « Gián điệp công nghệ thông qua việc lạm dụng cơ sở hạ tầng 5G mang lại những khả năng chưa từng có (…). Đó là vấn đề bảo vệ dữ liệu của chính quyền và bí mật kinh doanh, cuộc sống riêng tư cũng như các cơ sở hạ tầng thiết yếu ».
Theo tờ La Libre Belgique, cơ quan an ninh Bỉ bối rối vì các báo cáo của tình báo Bỉ về các hoạt động của Trung Quốc trong lĩnh vực công nghệ sinh học nêu trên được tiết lộ do một cựu nhân viên tình báo đã từ chức năm 2018 soạn thảo – người này bất mãn vì cấp trên im lặng trước các hồ sơ rất nhạy cảm. Tuy nhiên lãnh đạo tình báo Bỉ khẳng định vẫn thường xuyên lưu ý chính quyền về nguy cơ gián điệp kinh tế từ Bắc Kinh.
Hoàng Lan từ Hà nội – Thoibao.de (Tổng hợp)
